ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Μια σύγχρονη πραγματικότητα

 

 

Ποιος είπε ότι τα μικρά παιδιά δεν αγχώνονται; Κι’ όμως, το άγχος μπορεί να κάνει την εμφάνισή του από την μικρή ηλικία ενός παιδιού, ακόμα και από την προνηπιακή. Το άγχος δυστυχώς, γίνεται όλο και πιο κοινό πρόβλημα στις παιδικές ηλικίες. Είναι αλήθεια, ότι η σημερινή κοινωνία στην οποία ζουν και μεγαλώνουν τα παιδιά είναι ιδιαίτερα απαιτητική και ανταγωνιστική. Επιπλέον, οι περισσότεροι γονείς βιώνουν και οι ίδιοι έντονο άγχος εξαιτίας των καθημερινών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν. Τα παιδιά λοιπόν δεν μπορούν να παραμείνουν ανεπηρέαστα καθώς εισπράττουν με τις ‘ψυχικές κεραίες’ τους τα συναισθήματα των γονέων τους, θεωρώντας τις περισσότερες φορές πως τα ίδια είναι η αιτία των όσων αισθάνονται οι γονείς.

 

ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΑΓΧΟΥΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ;

 

-Διαταραχή άγχους αποχωρισμού

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι φυσιολογικό να βιώνουν κάποιο βαθμό άγχους σε περιπτώσεις απομάκρυνσης από τους γονείς τους ή τα πρόσωπα με τα οποία αισθάνονται ασφάλεια. Όταν όμως, το άγχος που βιώνει ένα παιδί εμφανίζεται σε μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα και αφορά μεγαλύτερες ηλικίες, τότε ενδέχεται να αποτελεί διαταραχή άγχους αποχωρισμού.

 

-Κοινωνική αγχώδης διαταραχή

Βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνικής φοβίας είναι ο έντονος και επίμονος φόβος που βιώνει το παιδί σε μία ή περισσότερες καταστάσεις. Παιδιά σχολικής ηλικίας μπορεί να μην θέλουν να πάνε στο σχολείο ή να κοιμηθούν μόνα τους ή μπορεί να διακατέχονται από τον φόβο ότι κάτι κακό θα συμβεί στους γονείς τους ή ότι μπορεί να χαθούν και να μην ξαναβρούν τους γονείς τους.

 

-Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή

Βασικό χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης διαταραχής είναι το υπερβολικό και ανεξέλεγκτο άγχος που μπορεί να βιώνει ένα παιδί τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας για διάστημα τουλάχιστον έξι μηνών. Το παιδί μπορεί να βιώνει έντονο άγχος ή φοβία για τους βαθμούς, οικογενειακά θέματα, γενικότερες επιδόσεις κ.α. Τα παιδιά αυτά είναι πιθανό να διακατέχονται από τελειομανία και να αδυνατούν να χαλαρώσουν λόγω της μεγάλης τους ανησυχίας. Τα συμπτώματα της διαταραχής μπορεί να εκδηλώνονται από έντονη νευρικότητα ή έντονο συναίσθημα αγωνίας με συχνές εκρήξεις θυμού, εύκολη κόπωση, ευερεθιστότητα, με δυσκολία συγκέντρωσης και διαταραχή ύπνου.

 

-Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Τα βασικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης διαταραχής είναι οι έμμονες σκέψεις και οι ψυχαναγκασμοί. Οι εμμονές επαναλαμβάνονται και χωρίς τη θέληση του παιδιού, με αποτέλεσμα να βιώνονται ως ιδιαίτερα αγχογόνες. Η συμπεριφορά του παιδιού χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες πράξεις που καλείται να τις εκτελέσει καθώς τις αισθάνεται ως υποχρέωση, προκειμένου να μειώσει το άγχος που βιώνει. Για παράδειγμα το παιδί μπορεί να ασχολείται σε υπερβολικό βαθμό με την καθαριότητα, τον έλεγχο και την τακτοποίηση πραγμάτων. Ωστόσο είναι πολύ σημαντικό να γίνεται διάκριση μεταξύ των παθολογικών ψυχαναγκασμών και των τελετουργιών που αποτελούν φυσιολογικό στάδιο της ανάπτυξης ενός παιδιού. Είναι σύνηθες κάποια παιδιά να τακτοποιούν τα παιχνίδια τους με συγκεκριμένο τρόπο. Αντιθέτως, όταν το παιδί υποφέρει και καταπονείται συναισθηματικά από κάποιες συμπεριφορές τότε ξεφεύγει από τα φυσιολογικά όρια και η συμπεριφορά του αποτελεί ένδειξη της διαταραχής.

 

-Ειδική φοβία

Βασικά χαρακτηριστικά της ειδικής φοβίας είναι ο έκδηλος και επίμονος φόβος, ο οποίος είναι υπερβολικός και παράλογος και ενεργοποιείται από την παρουσία ενός αντικειμένου ή κατάστασης, όπως σχολείο, ασανσέρ, ζώο, αεροπλάνο, ύψος, αίμα, νερό. Το βασικό χαρακτηριστικό της σχολικής φοβίας είναι η άρνηση του παιδιού να πάει σχολείο, ανεξάρτητα από πιέσεις, τιμωρίες ή απειλές από την πλευρά των γονέων, εκπαιδευτικών ή άλλων ενηλίκων. Τόσο η σχολική φοβία όσο και η σχολική άρνηση, δεν θεωρούνται πλέον αυτόνομες διαγνώσεις αλλά συμπτώματα κάποιας άλλης υποβόσκουσας ψυχιατρικής διαταραχής.

 

-Διαταραχή μετά από τραυματικό στρες Κύριο χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι το επίμονο άγχος μετά από κάποιο τραυματικό γεγονός. Τέτοιου είδους γεγονότα μπορεί να είναι φυσικές καταστροφές ή καταστάσεις όπου το παιδί γίνεται αυτόπτης μάρτυρας κάποιου εγκλήματος, ληστείας, βιασμού, βασανισμού ή κάποιας βίαιης ενέργειας. Το παιδί αισθάνεται ιδιαίτερα φοβισμένο και αβοήθητο. Το τραυματικό γεγονός μπορεί να αναβιώνεται από το παιδί ξανά και ξανά. Μπορεί να βλέπει εφιάλτες, να υποστεί διαταραχή ύπνου, να έχει εκρήξεις θυμού ή να εμφανίζεται απομονωμένο κοινωνικά μετά το τραυματικό γεγονός.

 

ΠΩΣ ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙ ΑΓΧΩΔΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

 

-Γενετικός κίνδυνος

Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι οι αγχώδεις διαταραχές παρουσιάζονται σε συγκεκριμένες οικογένειες, οι γονείς των οποίων παρουσιάζουν κάποιο είδος αγχώδης διαταραχής. Να σημειωθεί ότι κληρονομείται η προδιάθεση για την ανάπτυξη της διαταραχής και όχι καθαυτή.

 

-Ιδιοσυγκρασία παιδιού

Τα παιδιά με αγχώδη διαταραχή παρουσιάζουν, νωρίτερα, στην βρεφική ηλικία μια ιδιοσυγκρασία με ανασταλμένη συμπεριφορά, με υψηλή κινητική δραστηριότητα, εμφανίζονται οξύθυμα, μπορεί να αντιδρούν σε νέες καταστάσεις με απόσυρση, αποφυγή ή δυσφορία. Ως παιδιά τείνουν να είναι ντροπαλά, να αποφεύγουν τις προκλήσεις κλπ.

 

-Γονεικά πρότυπα

Οι γονείς των ανασφαλών παιδιών τείνουν να εμφανίζουν έλλειψη ευαισθησίας και ανταπόκρισης στις ανάγκες του. Επομένως δημιουργείται ένας ανασφαλής δεσμός μητέρας-παιδιού με αποτέλεσμα να δημιουργείται μία εικόνα παιδιού για τον κόσμο ως αναξιόπιστο, απρόβλεπτο με μια εικόνα εαυτού ότι είναι ανίσχυρο να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες. Επίσης, η υπερπροστατευτικότητα από την πλευρά των γονέων ενισχύει την συντήρηση του άγχους του παιδιού μέσα από την αποφυγή αγχογόνων καταστάσεων. Για παράδειγμα μπορεί μία μητέρα να μην επιτρέψει στο παιδί της να πάει στην εκδρομή του σχολείου γιατί την αγχώνει, με αποτέλεσμα να οδηγήσει το παιδί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος και αποφυγή καταστάσεων. Τέλος μπορεί οι γονείς να ενισχύσουν το άγχος στο παιδί από την μη επαρκή συναισθηματική υποστήριξη. Για παράδειγμα όταν ο γονέας υποτιμά την ντροπαλότητα του παιδιού και το εξαναγκάζει να βιώσει αγχογόνες καταστάσεις.

 

-Σχολικό περιβάλλον

Διάφορα συμβάντα στο σχολείο μπορεί να προκαλέσουν άγχος στο παιδί, όπως ο σχολικός εκφοβισμός που μπορεί να βιώνει ένα παιδί. Επιπλέον, οι μαθησιακές απαιτήσεις ιδιαίτερα όταν συνδέονται με μαθησιακές δυσκολίες και δυσκολία στην συγκέντρωση προσοχής μπορεί να προκαλέσουν άγχος.

 

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΑΓΧΟΥΣ

 

-Σωματικά και άλλα ενοχλήματα

Γαστρεντερικό, ναυτία, έμετοι, καρδιο-αναπνευστικό, περικάρδιο άλγος, δύσπνοια, συχνοουρία, ζάλη, αίσθημα αστάθειας, λιποθυμικές τάσεις, εφιδρώσεις, δυσκολίες συγκέντρωσης, διαταραχές ύπνου, αϋπνίες, εφιάλτες, κοινωνική απομόνωση, επιθετικότητα, πόνος στην κοιλιά, σφίξιμο στο στήθος, συμπτώματα τικ, ενδείξεις τραυλισμού, νυχτερινή ενούρηση. Είναι σημαντικό να γνωρίζει κάποιος πως επειδή το παιδί δεν μπορεί να επεξεργαστεί τα συναισθήματα που βιώνει, ξεσπά το σώμα του, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται αρκετά ψυχοσωματικά προβλήματα, μέσα στα οποία παρουσιάζεται και το σύμπτωμα της τριχοτιλλομανίας.

 

ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΕΤΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΑΣ

 

Βοηθώντας οι γονείς το παιδί να αποφύγει τις καταστάσεις που του προκαλούν άγχος, το μόνο που συμβαίνει είναι να διαιωνίζεται το άγχος του. Αντίθετα θα πρέπει να το ενθαρρύνουν να επεξεργαστεί τους φόβους του και να επιβραβεύουν τις προσπάθειές του, ώστε να τις αντιμετωπίσει. Με αυτόν τον τρόπο θα μάθει να μην στηρίζεται στους άλλους, για να νιώθει καλύτερα. Χρήσιμο είναι ακόμη να ρωτούν το παιδί για το τι συμβαίνει και να το ενθαρρύνουν να αναρωτηθεί και το ίδιο. Τα παιδιά χρησιμοποιούν ως πρότυπο τις συμπεριφορές και τα συναισθήματα των γονιών τους, οι οποίοι θα πρέπει να διαχειριστούν και να επεξεργαστούν τις καταστάσεις, που τους προκαλούν άγχος, καθώς και τις απαντήσεις τους στο εκφραζόμενο άγχος του παιδιού.

 

Σημαντική είναι και η αναγνώριση από την πλευρά των γονιών, ότι ο φόβος του παιδιού είναι πραγματικός. Όσο και αν φαίνεται φανταστικός ένας φόβος, το παιδί τον αντιλαμβάνεται ως πραγματικό και του προκαλεί συναισθήματα άγχους και τρόμου. Συζητώντας σχετικά με το φόβο, γίνεται λιγότερο δυνατός.

 

Επιπρόσθετα οι γονείς δε θα πρέπει να δείχνουν στο παιδί ότι υποτιμούν το φόβο του ως τρόπο για να τον αντιμετωπίσει. Δεν πρέπει όμως ούτε και να τροφοδοτούν το φόβο, αλλά να δίνουν στο παιδί φροντίδα και υποστήριξη, όταν πλησιάζουν μαζί του το αντικείμενο του φόβου του.

 

Εκπαιδεύστε το παιδί σας να υπολογίζει/εκτιμά το φόβο του. Αν το παιδί σας μπορεί να φαντάζεται το φόβο σε μια κλίμακα από το ένα μέχρι το δέκα, τότε μπορεί να δει το φόβο ως λιγότερο έντονο από ότι πρώτα τον φαντάστηκε. Αποτελεσματική είναι και η εκπαίδευση του παιδιού σε στρατηγικές αντιμετώπισης της φοβικής κατάστασης. Χρησιμοποιώντας το σπίτι ως ασφαλή βάση, το παιδί μπορεί να πλησιάσει το αντικείμενο του φόβου και έπειτα να επιστρέφει στους γονείς για ασφάλεια. Οι γονείς ακόμη μπορούν να μοιραστούν με το παιδί τους σκέψεις και συναισθήματα για καταστάσεις κατά τις οποίες και οι ίδιοι αντιμετωπίζουν άγχος, ώστε το παιδί να καταλάβει ότι μπορεί να συζητά για ότι αυτό σκέφτεται και αισθάνεται καθώς και ότι έχει την απαραίτητη στήριξη. Τέλος, είναι επίσης σκόπιμο οι γονείς να ξοδεύουν καθημερινά χρόνο με το παιδί τους και να δείχνουν ότι είναι διαθέσιμοι όταν αυτό τους χρειάζεται.

 

Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να μπορούν να κατανοήσουν το παιδί τους μπαίνοντας στον κόσμο από τα μάτια του παιδιού. Οι προσδοκίες και οι απαιτήσεις που νιώθουν θα πρέπει να μειωθούν προσεγγίζοντας περισσότερο στο τι πραγματικά μπορεί να επιτύχει το ίδιο το παιδί. Η επιβράβευση μειώνει το άγχος, ηρεμεί το παιδί και ενισχύει την αυτοεικόνα του.

 

Αν χρειαστεί να ασκήσετε κριτική σε κάτι, μην ξεχάσετε να ξεκινήσετε την πρόταση σας βρίσκοντας κάτι το θετικό ή αναγνωρίζοντας το συναίσθημα του παιδιού. Με τον τρόπο αυτό το παιδί δε νιώθει την κριτική ως απόρριψη και είναι πιο έτοιμο να την ακούσει και να την αποδεχτεί. Επιπλέον, η κριτική σας πρέπει να καταλήγει σε μελλοντικές προτάσεις. Δεν αρκεί να εξηγείται στο παιδί τι πήγε στραβά. Αυτό που μειώνει το άγχος του είναι οι προτάσεις για την αντιμετώπιση αντίστοιχων μελλοντικών καταστάσεων.

 

Από πολύ μικρά τα παιδιά και ιδιαίτερα τα αγόρια μαθαίνουν ότι δεν πρέπει να κλαίνε, δεν πρέπει να θυμώνουν, δεν πρέπει να αισθάνονται κανένα αρνητικό συναίσθημα και πολύ περισσότερο να το εκφράζουν ανοιχτά. Ο μύθος αυτός αποθαρρύνει τα παιδιά από το να ζητήσουν βοήθεια για τις δυσκολίες τους, ενώ τα εγκλωβίζει σε μια μόνιμη κατάσταση στρες, αφού πλέον νιώθουν άσχημα για το γεγονός ότι νιώθουν άσχημα. ʼλλωστε, η ικανότητα ενός ατόμου να αναγνωρίζει και να αποδέχεται τα συναισθήματά του, θετικά και αρνητικά, βοηθά στην καλή ψυχική υγεία.

 

Με την συμπεριφορά σας δώστε του να καταλάβει ότι πιστεύετε πως μπορεί να τα καταφέρει μόνο του. Μη βιαστείτε να λύσετε εσείς τα δικά του προβλήματα, αλλά στηρίξτε το στην προσπάθειά του να επιλύσει τα θέματα του. Η δική σας η ενίσχυση και η επιβεβαίωση προσφέρει στο παιδί την δύναμη που χρειάζεται για να αντιμετωπίσει στρεσογόνες καταστάσεις. Αντίθετα, η επίλυση των δύσκολων καταστάσεων από εσάς, παρότι άμεσα αποτελεί την πιο εύκολη λύση, μακροπρόθεσμα οδηγεί σε αδυναμία του παιδιού να στηριχτεί στα πόδια του.

 

Πρέπει πρώτα να μάθετε εσείς να αντιμετωπίζεται τα προβλήματα σας, να τα εντοπίζετε, να κατεβάζετε ιδέες, να αξιολογείται τις πιθανές συνέπειες και να μάθετε να φτιάχνετε ένα πρόγραμμα με σκοπό να βοηθήσετε τον εαυτό σας να ανταπεξέλθει σε έντονες καταστάσεις. Μόνο έτσι η συμπεριφορά σας θα αποτελέσει καλό παράδειγμα για το παιδί και θα το βοηθήσει να αντιμετωπίζει σωστά και χωρίς άγχος ότι συμβαίνει στη ζωή του.

 

Το παιχνίδι έχει καταπληκτικές εκπαιδευτικές ιδιότητες, καθώς ενδυναμώνει τις νοητικές ικανότητες του παιδιού, όπως είναι η γλώσσα, η μνήμη, η λογική σκέψη και η δημιουργικότητα, ενώ το δυαδικό ή ομαδικό παιχνίδι αυξάνει τις κοινωνικές του δεξιότητες. Το παιχνίδι, όμως, έχει και θεραπευτικές ιδιότητες. Μέσα από τις ιστορίες που φτιάχνει το παιδί έχει τη δυνατότητα να αναπαραστήσει τους προβληματισμούς του, να επιλύσει συγκρούσεις, να εκτονώσει το άγχος του και να επιδιορθώσει καταστάσεις. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να αισθάνεται άσχημα να συζητήσει με τη μητέρα του ότι στο σχολείο η δασκάλα το μάλωσε επειδή δεν ήξερα το μάθημα. Στο παιχνίδι του, όμως, μπορεί να αναπαράγει το περιστατικό, να εκφράσει τα συναισθήματά του θυμού, της θλίψης ή της απογοήτευσης που εκείνη τη στιγμή κατέπνιξε και πιθανόν να δώσει μια άλλη θετική είδηση (π.χ. λέει το μάθημα καταπληκτικά και η δασκάλα του το επιβραβεύει), αποκαθιστώντας έτσι την ψυχική του ηρεμία.