ΕΚΛΕΚΤΙΚΗ ΑΛΑΛΙΑ: Όταν ένα παιδί σωπαίνει…

Η εκλεκτική αλαλία χαρακτηρίζεται από μια σημαντική, συναισθηματικά καθορισμένη εκλεκτικότητα στην ομιλία, τέτοια κατά την οποία το παιδί ενώ παρουσιάζει άνεση στη χρήση της γλώσσας σε κάποιες καταστάσεις, σε ορισμένες άλλες καταστάσεις αδυνατεί να μιλήσει. Η διαταραχή σχετίζεται συνήθως με διακριτά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας όπως κοινωνικό άγχος, απόσυρση, υπερευαισθησία ή αντίσταση.

 

Η διάγνωση της εκλεκτικής αλαλίας, σύμφωνα με το DSM-IV, δίνεται σε ένα παιδί όταν πληρούνται τα παρακάτω διαγνωστικά κριτήρια:

 

1. Σταθερή αποτυχία να μιλήσει σε συγκριμένες κοινωνικές καταστάσεις, όπου υπάρχει η προσδοκία της ομιλίας πχ. στο σχολείο, παρότι μιλάει σε άλλες καταστάσεις.

2. Η διαταραχή εμποδίζει την εκπαιδευτική ή επαγγελματική επιτυχία ή την κοινωνική επικοινωνία.

3. Η διάρκεια της διαταραχής είναι τουλάχιστον ένας μήνας, μη περιοριζόμενη στον πρώτο μήνα του σχολείου.

4. Η αποτυχία παραγωγής ομιλίας δεν οφείλεται σε έλλειψη γνώσης, ή άνεσης με την ομιλούμενη γλώσσα, η χρήση της οποίας απαιτείται στις κοινωνικές περιστάσεις.

5. Η διαταραχή δεν καλύπτεται πληρέστερα από μία διαταραχή επικοινωνίας πχ. τραυλισμός, ούτε συμβαίνει αποκλειστικά στην πορεία μία διάχυτης αναπτυξιακής διαταραχής, σχιζοφρένειας ή άλλης ψυχωτικής διαταραχής.

 

Όπως αναφέρεται στα διαγνωστικά εγχειρίδια το παιδί με εκλεκτική αλαλία έχει αναπτύξει φυσιολογικά τον λόγο και τον χρησιμοποιεί, σε κάποιες, αλλά όχι σε όλες τις κοινωνικές περιστάσεις. Η δυσκολία στη χρήση του προφορικού λόγου συνδέεται άμεσα με το άγχος και το φόβο που νιώθει το παιδί όταν χρειάζεται να μιλήσει σε κάποιες κοινωνικές περιστάσεις, συνήθως στα πλαίσια του σχολείου.

 

Σπάνια η εκλεκτική αλαλία εμφανίζεται μόνη της ως δυσκολία. Αν οι γονείς παρατηρήσουν προσεκτικά πιθανόν να προσέξουν και άλλες δυσλειτουργικές συμπεριφορές, πχ. πείσμα, νεύρα, τάση για έλεγχο και φοβίες. Μια αποτελεσματική παρέμβαση θα πρέπει να στοχεύει σε όλες αυτές τις δυσκολίες και όχι μόνο στην εκλεκτική αλαλία καθώς η συγκεκριμένη διαταραχή είναι μία μόνο από τις εκφράσεις ενός πιο σύνθετου προβλήματος.

 

Το παιδί με εκλεκτική αλαλία λόγω της φύσης του προβλήματος βρίσκεται σε μειονεκτική θέση. Το ότι έχει δυσκολία στη χρήση του προφορικού λόγου μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη διαδικασία της μάθησης και βέβαια τις επιδόσεις του στο σχολείο. Πολύ συχνά εμφανίζεται συνεσταλμένο κοινωνικά και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην αναπτύσσει ελεύθερα τις κοινωνικές του δεξιότητες. Όλα τα παραπάνω μπορεί να οδηγήσουν το παιδί σε μια κοινωνική απομόνωση με αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχολογία του. Τέλος, λόγω του φόβου του άγχους που νιώθει, μαθαίνει να υιοθετεί μια αποφευκτική στάση απέναντι στη ζωή γενικότερα και αυτό ενισχύει ακόμη περισσότερο την αρνητική εσωτερική εικόνα που έχει για τον εαυτό του.

 

Όταν ερχόμαστε για πρώτη φορά σε επαφή με ένα παιδί με εκλεκτική αλαλία δεν το πιέζουμε να μιλήσει, δεν προσπαθούμε με διάφορα συμπεριφορικά ‘τρικ’, όπως δωροδοκία ή συμβουλευτική να του εκμαιεύσουμε το λόγο, γιατί το πιθανότερο είναι πως κάτι τέτοιο θα αυξήσει το άγχος του, θα διαταράξει την εμπιστοσύνη του προς εμάς και θα ενισχύσει την αντίσταση του. Όταν το παιδί δεν μας απαντά στις ερωτήσεις που του κάνουμε, καλό είναι να διευκολύνουμε την επικοινωνία προχωρώντας σε κάτι άλλο, πχ. κατευθύνουμε το παιδί στο να παίξουμε με το αγαπημένο του παιχνίδι. Καλό είναι να μην αφήνουμε μεγάλα κενά σιωπής περιμένοντας την απάντηση του παιδιού γιατί αυτό αυξάνει την ευαισθησία του και μεγαλώνει το άγχος του. Επίσης, αν χρειάζεται βρίσκουμε εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας όπως τη χρήση της ζωγραφικής ή του γραπτού λόγου. Σε αυτή τη φάση καλά είναι να δίνουμε προτεραιότητα στην έκφραση αυτή καθαυτήν και όχι στη μορφή της.

 

Τα παιδιά με εκλεκτική αλαλία παρουσιάζουν συχνά ελεγκτική συμπεριφορά ως άμυνα απέναντι στα αρνητικά συναισθήματα λόγω της χαμηλής τους αυτοπεποίθησης. Η ίδια η εκλεκτική αλαλία μπορεί να ειδωθεί ως μία προσπάθεια για έλεγχο πάνω στο περιβάλλον όταν αυτό βιώνεται από το παιδί ως απειλητικό. Θεραπευτικός στόχος είναι να βελτιώσουμε την εικόνα που έχει το παιδί για τον εαυτό του ώστε να μειωθεί η ανάγκη του για έλεγχο.

 

Η επιλογή των παιχνιδιών, ιδιαίτερα όταν αυτά εισάγονται από το ίδιο το παιδί, έχει πολύ μεγάλη σημασία. Τα παιχνίδια είναι ο ζωντανός κόσμος του παιδιού αφού μέσα από αυτά ξαναζεί συναισθήματα και καταστάσεις που έχουν κάποια βαρύτητα για εκείνο και προσπαθεί να δώσει λύσεις σε εσωτερικές συγκρούσεις που το απασχολούν. Τα παιχνίδια αποτελούν την προσπάθεια του παιδιού να ‘τακτοποιήσει’ τον κόσμο του κάνοντάς τον λιγότερο απειλητικό και παίρνει ευχαρίστηση από τα συναισθήματα που βιώνει παίζοντας. Βασική θεραπευτική παρέμβαση αποτελεί το προβολικό παιχνίδι. Στόχος του θεραπευτικού παιχνιδιού είναι να βελτιώσουμε την εικόνα που έχει το παιδί για τον εαυτό του.

 

Τα παιδιά με εκλεκτική αλαλία συνήθως δυσκολεύονται να μιλήσουν στο σχολείο καθώς ο χώρος αυτός είναι για εκείνα λιγότερο οικείος και αυτό αυξάνει το άγχος τους. Απαιτείται λοιπόν συντονισμένη συνεργασία ανάμεσα στον θεραπευτή, την οικογένεια και το σχολείο προς την δημιουργία ενός εξατομικευμένου θεραπευτικού προγράμματος.

 

Επειδή οι δυσκολίες ενός παιδιού είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τα προβλήματα που παρουσιάζει η οικογένεια, είναι πολύ σημαντικό να εμπλακούν στην θεραπεία αν είναι δυνατόν όλα τα μέλη της οικογένειας. Από την οικογενειακή θεραπεία μπορούν να ωφεληθούν όλα τα μέλη, αφού βελτιώνεται η μεταξύ τους επικοινωνία και αυξάνεται η ευαισθησία τους απέναντι στις συναισθηματικές ανάγκες των άλλων μελών.

 

Είναι σίγουρο πως η εκλεκτική αλαλία δεν είναι μια εύκολη κατάσταση και απαιτεί έγκαιρο εντοπισμό και οργανωμένη αντιμετώπιση γιατί αφορά ακριβώς στον προφορικό λόγο του παιδιού που είναι απαραίτητο μέσο έκφρασης, ουσιαστικό για την καθημερινή επικοινωνία και τις σχέσεις του παιδιού με το κοινωνικό του περιβάλλον. Στις περισσότερες περιπτώσεις, επίσης, δεν είναι μια κατάσταση που αντιμετωπίζεται γρήγορα αλλά χρειάζεται χρόνος για να γίνουν ουσιαστικές αλλαγές μέσα στο παιδί αλλά και στην οικογένεια, ώστε η θετική εξέλιξη του παιδιού να είναι σταθερή και όσο το δυνατόν μόνιμη.